Wszystkim rodzicom zależy by nasze dzieci rozwijały się prawidłowo, chorowały jak najmniej oraz żeby szybko i bez komplikacji osiągały kolejne stopnie rozwoju. Wychowując dwóch cudownych chłopców pozostaję cały czas w pewnego rodzaju stanie przewrażliwienia na punkcie ich bezpieczeństwa, prawidłowego rozwoju czy prawidłowej postawy ciała.
Pamiętam także, choć było to już jakiś czas temu, gdy zastanawiałem się nad każdym dziwnym ułożeniem rączki czy nóżki swoich dzieci. Chęć uzyskania informacji czy taka, czy inna pozycja dziecka jest prawidłowa i czy powinno mnie to niepokoić, spowodowała, że przeczytałem dziesiątki książek i artykułów naukowych oraz odbyłem liczne szkolenia z zakresu pracy z najmłodszymi pacjentami.
W poniższym artykule zawarłem informacje związane z rozwojem dziecka 0-12 miesięcy. Opisałem też w jaki sposób i w jakich przypadkach przyda się wizyta u osteopaty. Jeśli chcesz się dowiedzieć jakie są normy zachowań ruchowych niemowlaków w stosunku do wieku, jeśli chcesz wiedzieć, kiedy Twoje dziecko powinno już pełzać, czworakować, siedzieć samodzielnie czy chodzić, zapraszam do dalszej lektury.
Diagnostyka niemowląt opiera się w przeważającej części na ocenie ruchomości spontanicznej oraz ocenie odruchów fizjologicznych. Dziecko poruszając się wykonuje nieskoordynowane ruchy ciała, a celem tych działań jest poznawanie możliwości swojego ciała. Chciałbym w tym miejscu krótko opisać jakie elementy składają się na ruch zamierzony dorosłej osoby. Proszę sobie wyobrazić tak prostą czynność jak sięgnięcie po kubek. Zanim w ogóle powstanie jakikolwiek ruch, nasz mózg określa odległość do przedmiotu, co pozwala mięśniom na odpowiednie dostosowanie swojej długości. Później mózg antycypuje jak ciężki może być nasz przykładowy kubek. Zapobiega to przed użyciem zbyt dużej siły, gdyby kubek był papierowy i zbyt małej siły, jeśli kubek okazałby się ogromnym 1- litrowym kubkiem kawy. Następnie zachodzi kilka dodatkowych analiz i przewidywań powodujących planowanie ruchu takich jak przewidzenie jaka jest temperatura kubka i czy się nie oparzę. Następnie jak najlepiej ułożyć rękę by wygodnie chwycić za ucho kubka. Czy trzeba zaangażować jakieś inne mięśnie, jeśli trzeba byłoby wychylić się mocniej z krzesła itd. Zaplanowanie ruchu jest kluczowe dla wydajności tego, co jest celem w tym przypadku – sięgnięcie po kubek.
Dopiero po takiej analizie oraz przygotowaniach, mózg wysyła informacje do mięśni, aby zaczęły poruszać ręką. Oczywiste jest to, że nie ma w naszym życiu codziennym zbyt wielu ruchów, w których wykorzystujemy tylko jeden mięsień. W zdecydowanej większości jest to gra mięśni, gdzie jeden się napina, inny się rozluźnia, a jeszcze inny stabilizuje staw podczas akcji dwóch wcześniejszych. Dzieje się to po to, by ruch był płynny i żeby nasz napój z kubka nie wylewał się podczas ruchu w kierunku naszych ust.
Rozumiejąc jak bardzo skomplikowane mogą być podstawowe czynności ruchowe można sobie wyobrazić trochę ciekawszy cel jak np. przejście 20 metrów po linie zawieszonej na szczycie drzew.
Powyższy opis ruchu daje odpowiedź na pytania rodziców, dlaczego moje małe dziecko trzęsie ręką jak ją wyciąga, dlaczego nie patrzy, gdzie sięga, dlaczego cały czas zaciska przedmiot, który czuje w dłoni, dlaczego obracając głowę w leżeniu na brzuchu zachowuje się jak mały dzięcioł uderzając co chwilę twarzą w podłoże. Mózg niemowlęcia dopiero uczy się wszystkich składowych ruchu i jednocześnie nie może tych informacji porównywać z informacjami zdobytymi wcześniej. W ruchu dziecka nie ma też specjalnego celu. Można powiedzieć, że dziecko rusza się by się ruszać!
Zdrowe i donoszone niemowlę powinno się poruszać. A każde dziecko, u którego repertuar ruchów spontanicznych jest ubogi powinno być konsultowane z pediatrą, fizjoterapeutą lub osteopatą.
Pierwszy i drugi miesiąc
Dziecko w leżeniu na brzuchu ma wyraźnie zaokrąglone plecy, zgina nogi i ręce układając je blisko ciała. Pięści są zaciśnięte. Podejmuje próby uniesienia głowy, aby zwrócić ją w kierunku bodźca (światło, dźwięk, mama). W leżeniu na plecach głowa zazwyczaj obraca się w jedną stronę, a tułów wygina się w kształt litery „C”. Barki ustawione są wysoko, a szyja wygląda na wyjątkowo krótką. Zmiana pozycji głowy powoduje globalna reakcje całego ciała. Dziecko reaguje na otoczenie głównie za pomocą odruchów, płaczu i krzyku.
W tym okresie powinno nas zainteresować, gdy dziecko jest:
Trzeci miesiąc
Dziecko w leżeniu na brzuchu powinno podpierając się na przedramionach unosić głowę i klatkę piersiową. Potrafi prowadzić ruch głową za interesującym go przedmiotem. Nogi są ustawione swobodnie i lekko zgięte. Obniżenie barków umożliwia więcej ruchomości w odcinku szyjnym kręgosłupa. Wygasza się odruch chwytny obecny we wcześniejszym okresie rozwoju co powoduje, że dłonie częściej są otwarte. W leżeniu na plecach potrafi wodzić wzrokiem i obracać głowę za interesującym go przedmiotem. Nie musi korygować pozycji ciała poruszając głową. Symetryczne wzorce ruchów zaczynają wypierać zachowanie niesymetryczne.
Czwarty i piąty miesiąc
Dziecko w leżeniu na brzuchu potrafi wyciągnąć rękę w stronę przedmiotu podpierając się na przedramieniu drugiej ręki. W leżeniu na plecach dziecko potrafi chwytać przedmioty i przekładać je z ręki do ręki. W tym okresie powinna już zaniknąć reakcja odruchowa MORO.
Szósty miesiąc
Dziecko powinno utrzymywać pozycje siedzącą, choć nie musi jeszcze samodzielnie siadać z leżenia. Precyzja chwytu powinna umożliwić trzymanie łyżeczki oraz trafianie nią do buzi podczas jedzenia. Dziecko powinno obracać się z leżenia na brzuchu na plecy i odwrotnie. Dziecko w leżeniu na brzuchu umie unieść ręce i nogi podpierając się na mostku i brzuchu.
Siódmy miesiąc
Dziecko doskonali obracanie się z leżenia na plecach do pozycji leżenia na brzuchu i odwrotnie. Ta czynność staję się ruchem zamierzonym, wcześniejsze próby mogły być wynikiem przypadkowych napięć mięśni. Dziecko doskonali chwyt. Umie też przemieszczać się pełzając dookoła własnej osi. Chcąc sięgnąć przedmiot leżący przed nim może zachowywać się jak foka, odpychając się rączkami od podłoża. W leżeniu na plecach dziecko bawi się swoimi stopami często przyciągając je w kierunku buzi.
Ósmy i dziewiąty miesiąc
Dziecko podejmuje pierwsze próby raczkowania. Często rozpoczyna przemieszczanie się w pozycji czworaczej do tyłu. Dopiero później pojawia się ruch do przodu. Czworakowanie jest ważnym elementem rozwoju motorycznego, które uczy naprzemiennej pracy całych grup mięśniowych. Jest też doskonałym ćwiczeniem czucia głębokiego wykorzystywanego do stabilizacji stawów i rozwoju mięśni. Dziecko często siada i utrzymuje pozycję siedzącą. W tym okresie dziecko w pozycji siedzącej może prezentować jeszcze znaczne zaokrąglenie pleców, przy czym na koniec dziewiątego miesiąca plecy powinny się prostować i przybierać naturalne krzywizny fizjologiczne. Dziecko wspina się po meblach do pozycji stojącej, wykorzystując pośrednie pozycje klęku na jednym kolanie. Stojąc przy meblach podejmuje próby przemieszczania się do boku. Pojawia się chwyt trójpunktowy oraz “pęsetowy”, który umożliwia podnoszenie małych przedmiotów. Jest to okres, w którym trzeba zwiększyć ostrożność i zwracać uwagę na małe przedmioty w okolicy dziecka, ponieważ po ich chwyceniu często lądują w buzi dziecka. Umiejętności koordynacji stają się coraz dokładniejsze, dziecko potrafi podążać wzrokiem za upuszczoną na ziemie zabawką. Dzieci potrafią odróżniać osoby obce od bliskich i reagują lękiem na nieznane twarze.
Dziesiąty do dwunasty miesiąc
Ten okres jest związany z nabywaniem i doskonaleniem umiejętności chodzenia. Dzieci prezentują duże zróżnicowanie w tym okresie i zdarza się, że dziesięciomiesięczne dziecko potrafi już chodzić samodzielnie, ale zdarza się też, że dziecko w czternastym miesiącu życia dopiero zaczyna nabywać tę umiejętność. W pierwszych etapach dzieci nie zawsze obciążają piętę, a ustawiają stopy w tzw. szpotawości. Kolana dziecka zwracają się do środka, czyli koślawią się. Miednica często bywa pochylona do przodu co powoduje charakterystyczne wypychanie brzuszka. Wszystkie opisane wyżej składowe są naturalnymi elementami nauki i doskonalenia chodu, jednak powinny stopniowo zanikać. Jest to też okres, w którym pojawiają się tendencje i wzorce mogące predysponować do wad postawy.
Wizyty osteopatyczne w wielu krajach europejskich są tak powszechne jak w Polsce kontrola bioderek. Rodzice otrzymują informacje o możliwościach kontrolowania prawidłowego rozwoju od położnych oraz pielęgniarek. Standardowo wykonuje się 3 wizyty kontrolne:
W każdym przypadku, gdy rozwój jest utrudniony lub pojawiają się komplikacje w rozwoju, powinno się konsultować ze specjalistami pediatrii, osteopatii lub fizjoterapii.
Główne problemy, które są częstymi przyczynami konsultacji osteopaty to:
Osteopata przeprowadza wywiad z rodzicami i wykonuje badanie diagnostyczne, mówi o swoich spostrzeżeniach w stosunku do normy rozwojowej. Szuka też ograniczeń ruchomości stawowych i napięć tkankowych. Leczenie następuje przez korekcje miejsc organizmu wykazujących restrykcje ruchomości lub napięcia tkanek. Zabieg jest bezbolesny i w całości przeprowadzony bez użycia sprzętu czy urządzeń. Standardowym postępowaniem diagnostycznym jest badanie odruchu ssania oraz napięć zlokalizowanych w obrębie języka i wędzidełka. Często w procesie leczenia osteopata stymuluje prawidłowe wzorce rozwojowe.
Cały zabieg wygląda mało inwazyjnie, lecz bardzo często reakcje pozabiegowe najmłodszych pacjentów są wyraźne. Dzieci często po zabiegu są rozdrażnione i nie przesypiają nocy, choć zdarzają się też dzieci, które śpią po kilkanaście godzin. Niekiedy może pojawić się stan podgorączkowy, rozdrażnienie i płacz. Reakcje po zabiegu wygaszają się po upływie około 24 godzin. Od tego czasu należy obserwować zachodzące zmiany i korekcje.
Osteopata prowadzi dokładny wywiad często pytając o dokładne objętości spożywanego przez dziecko pokarmu, częstotliwość płaczu czy ilość snu. Standardem są pytania o zachowania dziecka. Rodzice powinni przynieść na zabieg koc dziecięcy, pieluchę tetrową i zabawkę odpowiednią do wieku dziecka.
dr Łukasz Czubaszewski